بیماری‌های رایج خرگوش‌ها: راهنمای جامع برای سرپرستان خرگوش

‎خرگوش‌ها حیوانات حساسی هستند که به مراقبت ویژه‌ای نیاز دارند. شناخت بیماری‌های رایج خرگوش‌ها و آگاهی از علائم و روش‌های پیشگیری و درمان آن‌ها می‌تواند به حفظ سلامت و طول عمر خرگوش شما کمک کند.

‎مشکلات گوارشی در خرگوش‌ها (Gastrointestinal Stasis, Diarrhea, Bloat)

‎دستگاه گوارش خرگوش بسیار حساسه و هرگونه اختلال در تغذیه، استرس یا بیماری می‌تونه باعث مشکلات جدی بشه. شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی عبارت‌اند از:

‎الف. استاز گوارشی یا ایلیوس (GI Stasis)

‎تعریف: استاز گوارشی یعنی توقف یا کند شدن حرکات روده‌ای، که می‌تونه کشنده باشه.

‎علائم:

* نخوردن غذا یا کاهش اشتها

* کم یا قطع شدن مدفوع

* بی‌حالی، درد شکمی، دندان‌قروچه

* شکم متورم و صدای کم یا غیرطبیعی از روده

‎دلایل:

* تغذیه با کم‌فیبر (مثل خوردن زیاد پلت یا میوه)

* کم‌نوشی

* استرس یا درد (مثلاً ناشی از دندان یا عفونت)

* محیط سرد یا تغییر مکان

‎درمان:

* مراجعه فوری به دامپزشک

* تجویز داروهای محرک گوارش

* سرم‌تراپی و مایعات زیر جلدی

* ماساژ شکم، تشویق به حرکت و مصرف یونجه با کیفیت بالا

‎ب. اسهال (Diarrhea)

‎علائم:

* مدفوع آبکی یا نیمه‌فرم‌دار

* آلودگی پوست و موی اطراف مقعد

* بی‌حالی و دهیدراته شدن

‎علل احتمالی:

* تغییر ناگهانی رژیم غذایی

* مصرف زیاد سبزیجات یا میوه

* عفونت‌های باکتریایی یا انگلی

* مصرف پلت‌های فاسد یا کم‌کیفیت

‎درمان:

* قطع پلت و میوه، ادامه مصرف یونجه خشک

* مصرف داروهای تجویز شده برای کنترل باکتری یا انگل

* تأمین مایعات کافی

‎ج. نفخ (Bloat)

‎وضعیت اضطراری است!

‎علائم:

* شکم بسیار متورم و سفت

* بی‌قراری، ناله، دندان‌قروچه

* توقف غذا و مدفوع

* تنفس سریع

‎دلایل:

* مصرف غذای نفاخ مثلا یونجه تر

* انسداد روده‌

* رشد ناگهانی باکتری‌های مضر در دستگاه گوارش

‎درمان:

* مراجعه فوری به دامپزشک

* داروهای ضد نفخ و کاهش گاز

* گاهی نیاز به جراحی برای نجات خرگوش

‎پیشگیری از مشکلات گوارشی:

* تغذیه اصلی با یونجه و علوفه خشک با کیفیت بالا

* پلت فقط در حد کنترل‌شده

* اضافه کردن تدریجی سبزیجات تازه

* دسترسی دائمی به آب تمیز

* دوری از استرس‌های محیطی و دمایی

‎ عفونت‌های تنفسی (Snuffles)

‎علائم:

‎عطسه‌های مکرر

‎ترشحات بینی (بی‌رنگ، سفید یا زرد)

‎ترشحات چشم (گاهی چسبناک و زیاد)

‎تنفس صدا‌دار (خس‌خس، خرخر)

‎کاهش اشتها

‎تنفس دهانی (در مراحل شدید، اورژانسی است!)

‎خیس شدن موهای جلوی پنجه‌ها (خرگوش بینی‌اش رو با دست پاک می‌کنه)

‎علل اصلی عفونت‌های تنفسی:

۱. باکتری‌ها (شایع‌ترین عامل)

Pasteurella multocida

* باکتری اصلی در اغلب موارد عفونت‌های مزمن تنفسی خرگوش‌ها

* بسیار واگیردار بین خرگوش‌ها

* ممکنه سال‌ها به‌صورت نهفته بمونه و در زمان استرس یا ضعف سیستم ایمنی فعال بشه

‎باکتری‌های دیگر:

* Bordetella bronchiseptica

* Staphylococcus spp.

* Pseudomonas

۲. ویروس‌ها و قارچ‌ها (نادرتر)

‎گاهی ویروس‌ها یا قارچ‌های تنفسی هم باعث علائم مشابه می‌شن ولی بسیار نادرتر از باکتری‌ها هستن.

۳. عوامل تشدیدکننده و زمینه‌ساز:

* استرس زیاد (جابجایی، تغییر محیط یا تغذیه)

* هوای سرد، مرطوب یا دارای گرد و غبار

* تهویه ضعیف یا آمونیاک ناشی از ادرار جمع‌شده در بستر

* بستر نامناسب (خاک‌اره معطر، پنبه، کاغذ مرطوب)

* سیستم ایمنی ضعیف (در سنین پایین، پیری یا بیماری هم‌زمان)

‎درمان عفونت تنفسی در خرگوش‌ها:

* تشخیص دامپزشکی دقیق با معاینه، کشت باکتری یا رادیوگرافی

* تجویز آنتی‌بیوتیک مناسب برای خرگوش‌ها (برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مثل پنی‌سیلین یا آموکسی‌سیلین خوراکی برای خرگوش‌ها سمی هستن!)

* مرطوب‌سازی بینی و مجاری تنفسی با دستگاه بخور سرد

* تمیز نگه‌داشتن چشم و بینی با سرم نمکی

* درمان حمایتی: تشویق به غذا خوردن (با سرنگ در موارد شدید)، مایعات و کاهش استرس

‎ انگل‌های داخلی و خارجی

انگل‌های داخلی و خارجی در خرگوش‌ها: تشخیص، علائم، درمان

۱. انگل‌های خارجی (اکتوپارازیت‌ها)

‎انگل‌هایی که روی پوست، خز یا گوش خرگوش زندگی می‌کنن.

الف. جرب گوش (Ear Mites – Psoroptes cuniculi)

* علائم:

* خارش شدید گوش

* تکان دادن سر و پنجه کشیدن به گوش

* دلمه‌های زرد و خشک داخل گوش

* در مراحل پیشرفته: تورم گوش، عفونت، از دست دادن تعادل

* درمان:

* داروهای ضدانگل مانند ایورمکتین یا سلامکتین (بنا به نظر دامپزشک)

* پاک‌سازی محیط و جدا کردن خرگوش مبتلا از دیگران

* پیشگیری: کنترل منظم گوش‌ها، عدم تماس با خرگوش‌های جدید بدون قرنطینه

ب. جرب پوستی (Walking Dandruff – Cheyletiella parasitovorax)

* علائم:

* پوسته‌پوسته شدن (شبیه شوره)

* خارش، التهاب، ریزش مو

* غالباً در ناحیه کمر و گردن

* درمان:

* استفاده از داروهای ضدانگل موضعی (مثل سلامکتین یا اسپری‌های مخصوص)

* شانه‌کردن خز برای کاهش بار انگلی

* ضدعفونی محیط و وسایل خرگوش

* ویژه: قابل انتقال به انسان و سایر حیوانات خانگی

ج. کک و کنه

* علائم:

* خارش شدید

* زخم‌های کوچک روی پوست

* مشاهده کک یا فضولات آن (نقاط سیاه روی پوست یا خز)

* درمان:

* قطره‌های ضد کک مخصوص خرگوش (نه سگ یا گربه، چون ممکنه سمی باشن)

* ضدعفونی محیط با اسپری مخصوص

* پیشگیری: عدم تماس با حیوانات بیرونی یا آلوده

۲. انگل‌های داخلی (اندوپارازیت‌ها)

‎انگل‌هایی که در دستگاه گوارش یا سایر اندام‌های داخلی خرگوش زندگی می‌کنن.

الف. E. cuniculi (Encephalitozoon cuniculi)

‎یک انگل میکروسکوپی داخل‌سلولی بسیار خطرناک

* محل تأثیر: کلیه‌ها، سیستم عصبی، چشم

* علائم:

* کج شدن سر (سر به یک طرف خم می‌شه)

* چرخیدن به دور خود

* لرزش یا عدم تعادل

* آبریزش چشم یا التهاب عدسی

* بی‌اختیاری ادرار، کاهش وزن

* درمان:

* داروهایی مثل فنبندازول (Panacur)

* درمان حمایتی مثل مایعات و داروهای ضدالتهاب

* کنترل استرس و تقویت سیستم ایمنی

* ویژه: ممکنه خرگوش آلوده سال‌ها بدون علائم بمونه

ب. کوکسیدیوز (Coccidiosis)

‎بسیار شایع به‌ویژه در خرگوش‌های جوان و در شرایط غیربهداشتی

‎نوع روده‌ای:

* علائم: اسهال، کاهش وزن، ضعف، کم‌آبی

* انگل: Eimeria spp.

* درمان: داروهای ضدکوکسیدی (مثل Toltrazuril یا Sulfaquinoxaline)

‎نوع کبدی:

* علائم: کاهش اشتها، تورم شکم، اسهال، زردی (در موارد شدید)

* تشخیص: از طریق سونوگرافی یا آزمایش خون

* درمان: مشابه بالا، اما سخت‌تر و با مراقبت بیشتر

ج. انگل‌های روده‌ای (کرم‌ها)

* کرم‌های گرد (Roundworms)، کرم‌های نواری (Tapeworms) و کرم‌های قلاب‌دار (Hookworms)

* علائم: کاهش وزن، مدفوع غیرعادی، گاهی مشاهده انگل در مدفوع

* درمان: داروهای ضدانگل مخصوص خرگوش‌ها

‎پیشگیری عمومی از انگل‌ها:

* رعایت بهداشت محیط (بستر خشک، تمیز و بدون رطوبت)

* تعویض مداوم ظرف غذا و آب

* قرنطینه خرگوش‌های جدید به مدت ۲–۳ هفته

* بررسی منظم پوست، گوش و مدفوع خرگوش

* ضدعفونی کردن لوازم و محیط نگهداری

* معاینه دوره‌ای توسط دامپزشک (به‌ویژه در محیط‌های چند خرگوشی)

‎ مشکلات دندان و دستگاه گوارش

مشکلات دندانی یکی از رایج‌ترین و دردناک‌ترین بیماری‌ها در خرگوش‌هاست و می‌تونه باعث مشکلات گوارشی، کاهش وزن و حتی مرگ بشه.

‎علل مشکلات دندانی در خرگوش‌ها

۱. تغذیه نامناسب (مهم‌ترین عامل)

‎خرگوش‌ها به غذاهای پر فیبر مثل یونجه نیاز دارن تا دندان‌هاشون که به‌صورت مداوم رشد می‌کنن، ساییده بشن.
علت اصلی مشکلات دندانی، عدم سایش طبیعی دندان‌هاست.
موارد اشتباه:

* مصرف زیاد پلت یا دانه‌های خشک

* مصرف کم یا حذف یونجه خشک

* میوه زیاد و سبزیجات نرم بدون فیبر کافی

۲. ناهنجاری‌های ژنتیکی یا مادرزادی

‎برخی خرگوش‌ها به‌صورت ژنتیکی دارای:

* فک نامتقارن

* دندان‌های جلو یا عقب بلندتر از حد معمول

* ساختار غیرطبیعی فک یا صورت
هستن که باعث رشد ناهماهنگ دندان‌ها می‌شه.

۳. آسیب یا ضربه به فک یا صورت

‎ضربه (مثلاً افتادن، درگیری یا افتادن ظرف غذا روی سر خرگوش) می‌تونه به فک آسیب بزنه و باعث تغییر در الگوی رشد دندان بشه.

۴. بیماری‌های متابولیک یا تغذیه‌ای (کمبود کلسیم)

‎کمبود کلسیم می‌تونه باعث ضعیف شدن استخوان فک و در نتیجه رشد ناصحیح دندان‌ها بشه.
توجه: برعکس مشکلات کلیوی، در اینجا کمبود کلسیم مشکل سازه

۵. سن بالا

‎با افزایش سن، احتمال تحلیل استخوان فک و بی‌نظمی در رشد دندان‌ها بیشتر می‌شه.

علائم مشکلات دندانی در خرگوش:

* ریزش غذا از دهان

* کاهش یا توقف خوردن غذا

* آبریزش از دهان یا چسبیدن مو به اطراف دهان

* بی‌قراری یا دندان‌قروچه از درد

* کاهش وزن

* مدفوع کم یا غیرطبیعی (به دلیل گرسنگی یا درد)

پیشگیری:

* یونجه خشک با کیفیت بالا همیشه در دسترس باشه

* پلت فقط به میزان محدود (۱۰-۲۰ گرم در روز برای یک خرگوش بالغ)

* چکاپ منظم دندان‌ها توسط دامپزشک (هر ۶ ماه)

* اجتناب از میوه و سبزیجات بیش از حد نرم یا شیرین

‎ بیماری‌های پوستی

‎علائم:

* خارش شدید (خودخراشی با دندان یا پنجه‌ها)

* ریزش مو به‌صورت لکه‌ای یا گسترده

* شوره، قرمزی، پوسته‌پوسته شدن

* زخم، دلمه، یا ترشح چرکی

* تورم یا توده‌های پوستی

* بدبو شدن پوست یا خز

علل بیماری‌های پوستی در خرگوش‌ها

۱. انگل‌های خارجی که در بالا گفته شدن.

۲. عفونت قارچی (Ringworm)

* قارچ‌های پوستی (مثل Trichophyton یا Microsporum)

* ریزش مو دایره‌ای شکل، پوسته‌پوسته، خارش‌دار

* مسری به انسان و حیوانات دیگر

* درمان با داروهای ضدقارچ (خوراکی و موضعی)

۳. زخم‌های ناشی از رطوبت یا بستر کثیف

* زخم پاشنه (sore hocks) در خرگوش‌هایی که روی سطح سخت یا مرطوب نگهداری می‌شن

* پوست پاها زخم، قرمز یا عفونی می‌شه

* دلیل اصلی: بستر خیس، وزن زیاد خرگوش، یا نژادهای بدون خز زیرپا (مثل رکس)

۴. عفونت‌های باکتریایی پوست (Pyoderma)

* معمولاً ثانویه به خاراندن یا خراشیدگی

* پوست متورم، گرم، چرکی یا با دلمه زرد

* درمان شامل آنتی‌بیوتیک، تمیز نگه‌داشتن پوست، حذف علت اولیه

۵. آلرژی (نادر ولی ممکن)

* به برخی بسترها (مثل خاک‌اره معطر)، شوینده‌ها یا غذاها

* باعث خارش، قرمزی، التهاب یا ریزش مو می‌شه

۶. نئوپلاسم‌ها (تومورها یا زگیل‌های پوستی)

* گاهی زگیل یا توده‌های کوچک دیده می‌شن

* در برخی موارد خوش‌خیم هستن، ولی حتماً باید دامپزشک بررسی کنه

پیشگیری از بیماری‌های پوستی خرگوش:

* تمیز نگه‌داشتن محیط و بستر (خشک، بدون رطوبت، بدون گرد و عطر)

* بررسی منظم پوست و خز خرگوش

* شانه‌زدن ملایم برای جلوگیری از گره‌خوردگی و کشف زودهنگام مشکلات

* جلوگیری از تماس با حیوانات دیگر (به‌ویژه در خرید از فروشگاه‌ها یا پرورش‌دهنده‌ها)

* مراجعه به دامپزشک در صورت مشاهده هرگونه زخم، ریزش مو یا خارش غیرعادی

‎ بیماری‌های کلیوی و ادراری

‎بیماری‌های کلیوی در خرگوش‌ها معمولاً تدریجی و پنهان هستن و وقتی علائم ظاهر می‌شن، ممکنه آسیب زیادی وارد شده باشه.

عوامل اصلی بیماری‌های کلیوی در خرگوش‌ها:

‎۱. تغذیه نامناسب (به‌ویژه مصرف زیاد کلسیم)

‎خرگوش‌ها برخلاف انسان، کلسیم اضافی بدنشون رو از طریق کلیه‌ها دفع می‌کنن.
مصرف زیاد کلسیم (مثلاً علوفه های پرکلسیم مثل یوجه یا آلفافا یا سبزیجاتی مثل کلم و اسفناج) باعث می‌شه کلیه‌ها تحت فشار زیادی قرار بگیرن، که می‌تونه به تشکیل سنگ کلیه یا رسوب کلسیم (کلسیفیکاسیون) منجر بشه.

‎۲. کم‌آبی (Dehydration)

‎نوشیدن آب ناکافی باعث تغلیظ ادرار و تجمع مواد زاید در کلیه‌ها می‌شه، که زمینه‌ساز عفونت، نارسایی یا سنگ کلیه می‌تونه باشه.

‎۳. عفونت‌های ادراری مزمن (UTI)

‎اگر عفونت‌های مثانه یا مجاری ادراری درمان نشن، می‌تونن به کلیه‌ها سرایت کنن و پیلونفریت (عفونت کلیه) ایجاد کنن.

‎۴. سن بالا

‎با افزایش سن، عملکرد کلیه‌ها ممکنه کاهش پیدا کنه. خرگوش‌های سالمند (معمولاً بالای ۵ سال) بیشتر مستعد نارسایی مزمن کلیه (CKD)هستن.

‎۵. مسمومیت دارویی یا گیاهی

‎برخی داروها (مثل مسکن‌های انسانی یا آنتی‌بیوتیک‌های نامناسب) و حتی برخی گیاهان سمی می‌تونن کلیه‌ها رو تخریب کنن.

‎۶. بیماری‌های زمینه‌ای (مثلاً Encephalitozoon cuniculi)

‎این انگل داخل‌سلولی می‌تونه باعث التهاب و آسیب کلیوی بشه، به‌ویژه در خرگوش‌های با سیستم ایمنی ضعیف.

‎علائم :

* تغییر در رنگ و بوی ادرار

* افزایش یا کاهش میزان ادرار

* بی‌حالی و کاهش اشتها

نکات مهم برای پیشگیری:

* استفاده از علوفه ها به‌جای یونجه (آلفافا) برای خرگوش‌های بالغ

* دسترسی دائمی به آب تازه و تمیز

* بررسی رنگ، بو و حجم ادرار (ادرار بسیار زرد یا شفاف، بوی تند یا قطره‌قطره غیرطبیعیه)

* ویزیت دوره‌ای توسط دامپزشک برای آزمایش خون و ادرار

‎✅ نکات کلیدی برای حفظ سلامت خرگوش

* تغذیه مناسب: ارائه هویج، سبزیجات تازه و یونجه با کیفیت.

* محیط مناسب: استفاده از بستر خشک و تمیز، جلوگیری از رطوبت و آلودگی.

* مراقبت‌های بهداشتی: شستشوی منظم دست‌ها پس از تماس با خرگوش، جلوگیری از تماس با حیوانات دیگر.

* مراجعه منظم به دامپزشک: بررسی سلامت عمومی خرگوش و انجام واکسیناسیون‌های لازم